پاکستان سرزمینی با میراث فرهنگی غنی است که هنر و سنت‌های آن قرن‌ها حفظ شده‌اند. در میان بسیاری از جلوه‌های هنری آن، سفالگری یکی از کهن‌ترین و ارزشمندترین صنایع دستی به شمار می‌رود. از تمدن دره سند تا سفالگران امروزی، هنر شکل دادن به گل و خلق اشیای زیبا و کاربردی، بخش جدایی‌ناپذیر از فرهنگ پاکستانی بوده است.
سفالگری در پاکستان
سفالگری که به عنوان هنر سرامیک نیز شناخته می‌شود، شامل ساخت اشیایی مانند کوزه‌ها، گلدان‌ها و کاشی‌ها از خاک رس است. این فرایند با آماده‌سازی خاک رس آغاز می‌شود که طی آن، با استفاده از تکنیک‌های ورز دادن و ورزدادن، ذرات خاک به طور یکنواخت ترکیب می‌شوند تا از تغییر شکل هنگام قالب‌گیری جلوگیری شود. در این مرحله، از دستگاهی به نام "پگ میل" نیز برای تصفیه خاک استفاده می‌شود.
سفالگران از چرخ سفالگری برای شکل دادن به گل استفاده می‌کنند. این چرخ با سرعت‌های مختلف می‌چرخد تا فرم‌های گوناگون ایجاد شوند. پس از شکل‌دهی، سفال‌ها خشک شده و در کوره‌هایی با دمای بالا پخته می‌شوند تا استحکام لازم را پیدا کنند. سپس، بسته به سبک هنری و کاربرد نهایی، ممکن است با رنگ‌آمیزی، لعاب‌کاری یا طراحی‌های دستی تزیین شوند.
انواع سفالگری در پاکستان
سفالگری در پاکستان بسیار متنوع است و انواع مختلف آن بر اساس مواد اولیه، دمای پخت و روش‌های تکمیل دسته‌بندی می‌شود. سه نوع اصلی سفال شامل سنگ‌نما (Stoneware)، سفالینه (Earthenware)، و چینی (Porcelain) هستند.
۱. سفال سنگ‌نما (Stoneware)
این نوع سفال به دلیل استحکام بالا، در دمای بین ۱۱۰۰ تا ۱۳۰۰ درجه سانتی‌گراد پخته می‌شود. برای ایجاد سطحی براق و غیرقابل نفوذ، این سفال با یک لایه پودر شیشه پوشانده شده و دوباره در دمای بالا حرارت داده می‌شود. این فرایند باعث می‌شود که شیشه با سفال ترکیب شده و سطحی یکدست، مقاوم و براق ایجاد کند.
۲. سفالینه (Earthenware)
سفالینه یکی از قدیمی‌ترین انواع سفال است که به دلیل فرایند تولید آسان، در سراسر جهان رواج دارد. این نوع سفال در دمای ۱۰۰۰ تا ۱۲۰۰ درجه سانتی‌گراد پخته می‌شود و به دلیل ساختار متخلخل، نسبت به انواع دیگر نرم‌تر و کمتر مقاوم است. خاک رس قرمز که به طور طبیعی رنگی مایل به قرمز دارد، معمولاً بدون لعاب یا با طرح‌های سنتی تزیین می‌شود.
۳. چینی (Porcelain)
چینی از ظریف‌ترین انواع سفال است که به دلیل خاصیت شفافیت و صدای زنگ‌دار هنگام ضربه زدن، از ارزش هنری و تجاری بالایی برخوردار است. این نوع سفال از خاک رس خالص تهیه شده و در دمای بسیار بالا پخته می‌شود، که موجب استحکام و زیبایی خاص آن می‌شود.
سفالگری در شهرهای مختلف پاکستان
سفالگری در تاریخ پاکستان جایگاه ویژه‌ای دارد و مناطق مختلف کشور در سبک‌ها و تکنیک‌های خاص خود تخصص دارند. از جمله معروف‌ترین مراکز سفالگری در پاکستان، می‌توان به هاله (سند)، ملتان (پنجاب)، و راولپندی اشاره کرد.
۱. هاله، سند (Hala, Sindh)
هاله، شهری تاریخی در استان سند، به‌عنوان مرکز سفالگری سنتی پاکستان شناخته می‌شود. در این شهر، گروهی از صنعتگران به نام "کاشیگران" به تولید کاشی‌های سرامیکی و ظروف سفالی مشغول هستند.
سفال‌های هاله با رنگ‌های ویژه‌ای مانند قهوه‌ای، سفید، زرد خردلی، فیروزه‌ای، آبی کبالت و بنفش تزئین می‌شوند. طراحی‌های سنتی این سفال‌ها شامل نقوش گل‌دار، اشکال هندسی و خوشنویسی اسلامی است. این هنر نسل به نسل در میان مردم هاله انتقال یافته و همچنان از محبوبیت بالایی برخوردار است.
۲. ملتان، پنجاب (Multan, Punjab)
ملتان، یکی از قدیمی‌ترین شهرهای جنوب آسیا، به دلیل کاشی‌کاری آبی خود شهرت دارد. این هنر که ریشه در فرهنگ‌های ایرانی و ترکی دارد، شامل طراحی‌های پیچیده روی سرامیک با استفاده از رنگ آبی است.
سفال آبی ملتان به دو شکل اصلی تولید می‌شود:
- سفال سرامیکی: ترکیبی از خاک رس و سنگ که از شهرهایی مانند مانسهره، تهرپارکر، پیشاور و سوات تهیه می‌شود.
- سفال قرمز (Terracotta): ساخته شده از خاک رس قرمز که از رودخانه‌ها و کانال‌های ملتان استخراج می‌شود.
کاشی‌کاری‌های آبی ملتان علاوه بر استفاده‌های تزئینی، در معماری بناهای تاریخی، مساجد و مقبره‌های صوفیان نیز کاربرد دارد. بر اساس تحقیقات، تولید این کاشی‌ها شامل بیش از بیست مرحله است که هر مرحله نیازمند مهارت و دقت بالایی است.
۳. راولپندی (Rawalpindi)
راولپندی، شهری که تمدن‌های باستانی موهنجودارو و هاراپا در آن ریشه دارند، دارای تاریخچه‌ای غنی در زمینه سفالگری است. در این شهر، منطقه‌ای به نام گوالمنڈی وجود دارد که به "کوره‌های کوزه‌گری" معروف است و صنعتگران آن نسل‌هاست که در این هنر مشغول به فعالیت هستند.
از جمله محصولات سنتی سفالگری راولپندی می‌توان به کوزه‌های کوچک، قلیان‌های سفالی و چراغ‌های سفالی سنتی اشاره کرد. با این حال، با رشد شهرنشینی و تغییر در سبک زندگی مردم، این صنعت در حال افول است و بسیاری از کارگاه‌های سفالگری بسته شده‌اند.
آینده سفالگری در پاکستان
با وجود چالش‌های ناشی از مدرنیزه شدن و صنعتی‌سازی، سفالگری همچنان بخش مهمی از هویت هنری و فرهنگی پاکستان محسوب می‌شود. ظروف سفالی به دلیل دوام، مقرون‌به‌صرفه بودن و سازگاری با محیط زیست، همچنان مورد توجه هستند.
در سال‌های اخیر، با افزایش علاقه به محصولات دست‌ساز، هنر سفالگری در حال تجربه‌ی احیای مجدد است. بسیاری از صنعتگران در تلاش‌اند تا با ترکیب تکنیک‌های سنتی و طراحی‌های مدرن، این هنر را زنده نگه دارند.
نتیجه‌گیری
سفالگری در پاکستان نه‌تنها یک هنر است، بلکه نشان‌دهنده تاریخ و تنوع فرهنگی این کشور نیز می‌باشد. از سفال‌های رنگارنگ هاله گرفته تا کاشی‌های خیره‌کننده آبی ملتان و سفال‌های سنتی راولپندی، هر منطقه سهم منحصربه‌فردی در حفظ و گسترش این هنر دارد. تا زمانی که صنعتگران همچنان با مهارت و عشق، گل را به آثار هنری تبدیل کنند، داستان سفالگری در پاکستان ادامه خواهد یافت و این سنت دیرینه برای نسل‌های آینده حفظ خواهد شد.
نظر شما